28 jan De vraag is niet of de formule van het Covid-vaccin wordt opengesteld, de vraag is wanneer.

Eerst en vooral dit: goed dat er pharmabedrijven bestaan. Op minder dan een jaar is de pharmasector er in geslaagd om een vaccin te vinden in de strijd tegen Covid-19. Jarenlang wetenschappelijk onderzoek lag aan de basis van de oplossing, maar de sector bewees dat waar er een wil is, ook een weg gevonden kan worden. Snel en efficiënt. Doorgaans horen bij innovatieve doorbraken als deze ook patenten, of octrooien zo u wil. Zeg maar de exclusiviteit om een product of een uitvinding industrieel te maken of te verkopen. Daarmee helpen we technologische ontwikkeling vooruit. De achterliggende idee is dat, wie risico neemt, nadien beloond en vergoed wordt voor die inspanning. Het is een systeem dat zijn nut en effect bewezen heeft. Onderzoek en ontwikkeling ingebed in een cultuur van innovatie zijn de sleutels tot vooruitgang, zowel voor bedrijven als de samenleving.

Toch gaat deze logica voor het vaccin tegen Covid-19 niet op.  We strijden nu al een jaar tegen een wereldwijde pandemie. De wereld ging op slot, de menselijke en economische drama’s zijn nauwelijks te overzien. Covid kan élke mens treffen, zonder onderscheid. En hoewel ons gedrag het risico lijkt te kunnen inperken, geeft het ons geen zekerheid op niet-besmetting. Er zijn dus potentieel 7,594 miljard slachtoffers en evenveel klanten die het vaccin nodig hebben. Al van bij de uitbraak de pandemie gingen onderzoekers en wetenschappers wereldwijd op zoek naar een oplossing. De normale, stapsgewijze aanpak die bij de uitrol van een vaccin wordt gehanteerd, werd opzij geschoven en maakte plaats voor focus en sense of urgency. Uiteraard staat de kwaliteitscontrole voorop, maar in plaats van een jarenlange bureaucratie, zorgden ook overheden voor focus en snelheid. En, nog belangrijker: de risico’s die normaal gezien bij de (pharma)sector liggen, werden door de overheden – zeg maar dankzij het belastinggeld van burgers wereldwijd – afgedekt. Daar zit ook de reden waarom de gebruikelijke regeling van exclusiviteit en bescherming hier niet van toepassing is. Als het risico (grotendeels) is afgedekt, is ook geen exclusiviteit nodig nadien. Er kan gediscussieerd worden over hoe groot de indekking door de overheid was en dus ook over wat de return on investment moet zijn. Dat lijkt me evident. Bedrijven moeten hun broek niet scheuren aan de ontwikkeling van het virus, ze mogen er mee de vruchten van plukken – maar niet eenzijdigheid en ten koste van de volksgezondheid en de geostrategische posities in de wereld.

Het is gewoon niet juist om te stellen dat in deze covid-casus louter de wetten van de vrije markt spelen, waar risico en beloning een deel van uitmaken. Het gaat in deze pandemie om een unieke samenwerking tussen het bedrijfsleven en de overheid, en beiden hebben hun rol in het succes van het ontwikkelen van een vaccin. Het is dus fout om hier alleen de rol van de vrije markt te zien. En het is evengoed verkeerd om alleen de overheid te willen laten optreden, wat communisten graag doen. Het is een samenspel aan de kant van de ontwikkeling en dus moet het ook een samenspel zijn aan de kant van de verdeling. Daar knelt vandaag de schoen. Op dit moment zitten we in een positie van schaarste en exclusiviteit. Van quasi-monopolievorming zelfs. Dat zorgt voor frustratie en ontwrichting, en niet alleen omdat we wachten op bestellingen. Overheden worden tegen elkaar uitgespeeld. Het vaccin wordt gebruikt in een politieke geostrategische strijd. China groeit opnieuw economisch, Israël weigert Palestijnen te vaccineren en in de UK is het vaccin een wapen in de Brexit-discussie. En ondertussen kost dit massaal mensenlevens. Als de EU een unie wil zijn die haar waarden waarmaakt, gebruikt ze dus haar kracht om bij de verdeling van het vaccin niet zuiver de markt te laten spelen, maar integendeel in deze pandemie van de ontwikkeling van het vaccin open science te maken. Openheid is het antwoord op een wereld die zich steeds meer sluit. Tegenover het recht van de sterksten moet de Unie gelijke kansen en een recht op gezondheid bepleiten, overal. Dat kan het beste door informatie te delen, en ervoor te zorgen dat meerdere bedrijven de vaccins gaan produceren. Door kennis transparant te maken en te verbeteren. De vraag is niet of de formule van het Covid-vaccin wordt opengesteld, de vraag is wanneer. De mensheid heeft geen tijd te verliezen.

Verschenen in De Morgen Online op 28/01/21.