Deelt u de analyse van N-VA-voorzitter Bart De Wever dat het op is met de regering-Michel?
Gwendolyn Rutten: ‘Nee. Er liggen nog genoeg dossiers op de tafel, zoals de zware beroepen. Daar is nog serieus werk aan. De lijst van beroepen die vroeger met pensioen kunnen die minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) met de overheidsvakbonden heeft onderhandeld, is voor ons veel te lang.”Tegelijk moeten we nog een stap verder durven te gaan. We zijn fier op de jobs die we hebben gecreëerd – onze lastenverlagingen hebben gewerkt.’

‘Er is een hele lijst openstaande vacatures. Nu wordt het zaak om die in te vullen. De bedrijven klagen dat ze de juiste mensen niet vinden. Dat is vreemd, omdat er in vergelijking met de buurlanden in ons land niet bijzonder veel mensen werken. Laat ons een nieuw pact maken om mensen in die vacatures te krijgen.’

CD&V-vicepremier Kris Peeters wil de sociale partners zo’n groeipact laten afsluiten. Vindt u dat een goed idee?

Rutten: ‘Een groeipact? (rolt met haar ogen) Dat hebben we al gehad. We moeten verder gaan.’

‘Natuurlijk hebben de sociale partners daarbij een rol te spelen. Maar ook de politiek moet stappen zetten – niet alleen de federale regering maar alle regeringen. We moeten samen een arbeidsdeal sluiten.’

Waals minister-president Willy Borsus (MR) heeft toegegeven dat Wallonië veertien jaar achterloopt op Vlaanderen. Laten we daar samen iets aan doen. Wallonië kan veel leren van het Vlaamse activeringsbeleid, maar we moeten meer doen. Bijvoorbeeld de werkloosheidsuitkeringen beperken in de tijd. We zijn ervan overtuigd dat het mensen dat zetje extra geeft om een baan te aanvaarden.’

Dat voorstel is totaal onhaalbaar, want CD&V wil er niet van weten.
Rutten: ‘In het begin van de bestuursperiode begreep ik dat. De regering-Di Rupo had de uitkeringen degressief gemaakt – ze dalen door de tijd heen. CD&V, maar ook de MR, vond dat we dat systeem eerst volledig moesten laten ontplooien. Dat is gebeurd en het is tijd om verder te gaan.’

‘In West-Vlaanderen, waar de krapte op de arbeidsmarkt het grootst is, zijn heel wat Fransen aan de slag, maar nauwelijks Walen. Dat komt doordat in Frankrijk de werkloosheidsuitkeringen wel beperkt zijn in de tijd.’

Ook Vlaanderen doet het niet goed, want het slaagt er niet in om kansengroepen zoals allochtonen aan de slag te krijgen. Wat gaat u daaraan doen?
Rutten: ‘Door de zesde staatshervorming kan Vlaanderen gerichte loonkostenverlagingen aan bedrijven geven. Het heeft het kluwen aan maatregelen omgevormd tot drie kortingen: voor jongeren, ouderen en arbeidsgehandicapten. Zo worden die groepen, ook allochtone jongeren, goedkoper. Laat ons een bijkomende loonkostenverlaging doen, zodat bedrijven gestimuleerd worden om hen aan te werven.’

De regering-Michel zou ons land klaarmaken voor de toekomst. Vindt u dat ze die verwachting heeft ingelost?
Rutten: ‘Toen deze regering aantrad, moesten we een crisis en een nieuwe staatshervorming uitzweten. De focus lag op het sociaaleconomisch herstel. Dat is ons gelukt, maar het werk is niet af. De verwachtingen van de regering waren enorm en dus moeten we nog een versnelling hoger schakelen. De neuzen stonden wel allemaal in dezelfde richting. Maar op momenten dat sommigen op de gas drukten, gingen anderen op de rem staan.’

En zo werden de realisaties ondergesneeuwd. 

Rutten: ‘Ik probeer dat met goesting en optimisme te compenseren (lacht). Maar op den duur krijg je het gevoel dat de discussies overheersen over wat is gerealiseerd.”Kijk naar het energiebeleid: we willen de klimaatdoelstellingen halen en iedereen beseft dat kernenergie voor ons land geen duurzame oplossing is. Daarom hebben we een wet gestemd voor een kernuitstap in 2025 en maakten we een pact om ons daarop voor te bereiden. En plots zeggen sommigen (de N-VA, red.) dat het maar om te lachen was. Ze trekken alles in en klagen dat er geen langetermijnvisie is voor onze energie. Ja, hallo? Dat was net wat we hebben uitgewerkt.’

De N-VA vreest, net als de industrie, dat er door de kernuitstap onvoldoende of alleen dure elektriciteit zal zijn na 2025. Toch een terechte bekommernis?
Rutten: ‘De N-VA wil geen combinatie van kleinschalige gascentrales en hernieuwbare energie, zoals wij willen. Dat kost geld, maar we zullen maken dat het betaalbaar is. Het enige alternatief van de N-VA is een combinatie van kernenergie en hernieuwbare energie.’

‘Maar die zijn veel minder compatibel en veel duurder. Je moet immers een nieuwe kerncentrale bouwen, omdat de huidige centrales versleten zijn. Zelfs het iets langer openhouden van de bestaande kerncentrales – wat een risico is, want ze vallen nu al voortdurend in panne – kost handenvol geld. En nadien moet je de transitie naar alternatieven toch maken en betaal je twee keer. Door dat niet te zeggen draait de N-VA de mensen een rad voor de ogen. Sterker nog, ze helpt zo een Franse monopolist als Electrabel, dat de kerncentrales uitbaat.’

De lat moet hoger, gaf u al aan. Waaraan denkt u?
Rutten: ‘We moeten ons afvragen wat voor land we willen zijn. Onze wetgeving en onze instellingen werken nog volgens de principes van de vorige eeuw. Laat ons nadenken over hoe we onze samenleving klaarmaken voor de uitdagingen van de toekomst, zoals de digitalisering. De flexi-jobs zijn een voorbeeld van hoe we op een moderne manier naar de arbeidsmarkt kijken. Ons voorstel voor een sociale vlaktaks van 30 procent, die de personenbelasting moet vervangen, is een manier om de fiscaliteit drastisch te herzien.’

‘Of neem de uitbetaling van de werkloosheidsuitkeringen. De overheid betaalt de vakbonden en zij betalen uit aan hun leden. Maar door de digitalisering weten sociale secretariaten nu wie waar heeft gewerkt tegen welk loon. Zo moeilijk kan het toch niet zijn om een programma te schrijven dat een werkloosheidsuitkering automatisch toekent?’

Bent u door de vakbonden aan te vallen niet vooral een strijd van het verleden aan het voeren?
Rutten: ‘Het zal u verbazen van een voorzitster van een liberale partij, maar ik vind echt dat de bonden hun rol hebben in de samenleving. Maar niet als uitbetaler van de werkloosheidsuitkeringen. En ook niet als speler die elke verandering bevecht door het land plat te staken.’

U moet ook een antwoord vinden op het identiteitsdebat. Op dat vlak is uw partij zeer flou, door de ene keer kosmopolitisch te zijn en de andere keer ‘doe maar gewoon’ te roepen.
Rutten: ‘Wij zeggen duidelijk dat er spelregels zijn. Onder meer op het vlak van gelijkheid van man en vrouw of de scheiding van kerk en staat zijn we compromisloos. Voorts laten we de mensen vrij. We zeggen niet hoe ze Vlaming, Belg, Europeaan of wat anders moeten zijn. Dat beslissen ze zelf, net als hun geloof. In tegenstelling tot CD&V, dat steeds nadrukkelijker een geloofspartij wordt die aan alle godsdiensten onderdak wil bieden, pleiten wij voor een strikte scheiding tussen kerk en staat.’

‘In tegenstelling tot de N-VA behandelen wij christenen of joden niet anders dan moslims – je kunt bijna zeggen dat de N-VA een anti-islampartij is. Als het over de islam gaat, mag van hen niets en zijn ze alle redelijkheid kwijt. Maar van Theo Francken moet je wel een kerststal zetten in het gemeentehuis. Wij zijn consequenter: thuis doe je wat je wil, en je mag je geloof uitdragen. Maar de staat is neutraal.’

We zijn een jaar voor de federale en Vlaamse verkiezingen. Wat is het doel?
Rutten: ‘Wij willen in 2019 de tweede partij van Vlaanderen worden.’

Echt? Volgende de jongste peiling bent u de vierde partij met nog geen 13 procent van de stemmen.
Rutten: ‘Het is een ambitieus, maar een haalbaar doel. De N-VA is veel groter, maar de andere partijen zitten dicht bij elkaar.’

‘Toen ik hier begon, werden we op 10 procent gepeild en ging het erover of de partij zou overleven. We zaten in hetzelfde schuitje als veel traditionele partijen in Europa. Op momenten van onzekerheid, die gepaard gaat met de economische en de vluchtelingencrisis maar ook met de verandering die de digitalisering met zich meebrengt, trekken mensen gemakkelijker naar de extremen, omdat die hen naar de mond praten. Wij kunnen en willen dat niet doen. De enige manier om het vertrouwen van de kiezer terug te winnen, is door met ideeën perspectief bieden.’

Dit interview verscheen op zaterdag 26 mei in De Tijd.